ضرورت‌های مهندسی و مدیریت بحران

در دایره­‌المعارف‌های مختلف تعریفی از واژه «مهندسی» آمده است . مهندسی یعنی به کار بردن علوم و فنون به منظور طراحی و یا توسعه ساختارها، از طریق درک کامل ساختمان آن‌ها و یا به منظور پیش‌بینی کردن رفتار آن‌ها تحت‌شرایط و موقعیت‌های ویژه و معین . ضمن این که مهندس باید با تمام جنبه‌های مرتبط با موضوع از جمله هدف و کاربرد یک ابزار ، مسائل مالی و اقتصادی مرتبط با آن ، چگونگی حفظ سلامتی و امنیت انسان و طبیعت حین طراحی ، توسعه یا به کارگیری ابزار و وضعیت حقوقی و مالکیت آن ، آشنایی کافی داشته باشند .

در قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان نیز اهدافی برای سازمان نظام مهندسی ساختمان تعریف شده است که از آن جمله می‌توان به تأمین موجبات رشد و اعتلای مهندسی در کشور، بالابردن کیفیت خدمات مهندسی و نظارت بر حسن اجرای آن ، ارتقای دانش فنی صاحبان حرفه ، حمایت از مردم به عنوان بهره‌برداران از ساختمان‌ها و فضاهای شهری، حفظ و افزایش منابع مواد و انرژی و سرمایه‌های ملی و ... اشاره کرد .

آنچه مسلّم است ساختمان در تمام قوانین و مقررات و اسناد فرادستی کشور قابل توجه بوده است. در کشور ما قوانین و مقررات متعددی وضع شده که همه به تأمین مأوا و مسکن مناسب برای مردم تأکید دارد و داشتن مسکن مناسب بارزترین حق مردم به شمار می‌رود. اما در حالی که در کشور قوانین و مقررات متعدد وضع شده است ، چرا در بحران­‌های اخیر از جمله سیل و زلزله­‌های اخیر کشور ، بیشترین خسارت را مسکن متحمل شده است ؟

با نگاهی به تصاویری که از تخریب­‌های بسیاری از ساختمان‌­ها در این زلزله­‌ها اتفاق افتاده است مواردی از قبیل استفاده از مصالح غیراستاندارد در بسیاری موارد به طور مثال می­توان به از هم­‌پاشیدگی بتن اشاره کرد که به دلیل کیفیت پایین سیمان است . عدم اجرای صحیح قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان ، عدم اجرای صحیح مباحث مقررات ملّی ساختمان ، کیفیت پایین ساخت به دلیل نداشتن مجری صاحب صلاحیت ، عدم توجه به مطالعات ژئوتکنیک برای ساخت بسیاری از ساختمان­‌ها به ویژه مسکونی و عدم توجه به مقاومت زمین و نوع خاک منطقه را می­‌توان از عوامل تأثیرگذار در میزان تخریب این زلزله­‌ها دانست .

همچنین شاید بتوان عمده مشکلات ایجاد شده در سیل­‌های اخیر کشور را در ضعف‌های اساسی طرح‌های بالادستی توسعه شهر و نادیده گرفتن موضوعاتی از قبیل هیدرولوژی و مهار سیلاب‌ها در مطالعات جامع دانست. مکان‌یابی در موضوعات شهرسازی و ساخت‌وساز شهری ، مطلبی بسیار حائز اهمیت است که در توسعه‌های شهری به دست فراموشی سپرده شده است . آنچه قابل توجه است اینکه در حاشیه رودخانه­‌ها و در کف مسیل نیز ساخت‌و‌ساز انجام می‌شود که در زمان بحران‌های بعدی می‌تواند حادثه‌ساز شود. همچنین پوشش سبز و جنگل‌ها و مراتعی که می‌تواند به عنوان سد در برابر سیل عمل کنند ، فدای توسعه نابجای شهرها شده است .

بنابراین توجه به پیکر شهر و نیز کیفیت ساخت از موارد مهمی است که مهندسان حوزه ساختمان باید مدنظر داشته باشند و ارائه خدمات مهندسی مطلوب به طور قطع علاوه بر اینکه می‌تواند در راستای توجه به حقوق شهروندان باشد ، به عنوان سرمایه‌گذاری مطلوب برای بهره‌برداران ساخت و ساز نیز خواهد بود .

آشنایی مهندسان با شرح خدمات مهندسی از یک سو و آشنایی مردم و شهروندان با کیفیت مطلوب ساخت‌و‌ساز از سویی دیگر می‌تواند در ارائه کیفیت ساخت مطلوب و نیز ایمن تأثیر بسزایی داشته باشد . باید توجه داشت که کیفی‌سازی موضوعی است که در هر حال باید مدنظر باشد . چرا که می‌تواند از بحران‌های بعدی و نیز از حوادث غیر قابل‌جبران در زمان بحران‌های طبیعی جلوگیری کند . به یقین برای این مورد باید توسعه فرهنگ مهندسی در جامعه و توسعه ارزش‌ها در مهندسی به عنوان اهداف کلان در نظر گرفته شود .

قابل ذکر است که مدیریت صحیح بحران فقط به زمان بعد از حادثه اختصاص ندارد ، بلکه به پیشگیری از بحران نیز اختصاص دارد . همچنین به جد باید پدافند غیرعامل را در ساخت‌و‌سازهای شهری مدنظر قرار داد . پدافند غیرعامل به معنای اصولی پیشگیرانه است که کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران را با بهره‌گیری از فعالیت‌های غیر‌نظامی و فنی و مدیریتی به دنبال دارد و از وارد شدن خسارات مادی و تلفات انسانی جلوگیری کرده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل می‌رساند . این مورد به خصوص در مکان‌یابی‌ها باید مدنظر قرار گیرد .

دست‌یابی به ساختمان دارای کیفیت ، فرایندی است که در آن تولید‌کننده مصالح ساختمانی ، مهندسان ، کارگران ماهر ، دستگاه کنترلی و حاکمیتی از جمله شهرداری ، وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی و ... نقش دارند و قطعا هرکاری که با حداکثر مشارکت برای انجام مسئولیت‌های محوله به نتیجه برسد ، مثبت خواهد بود .

به یاد داشته باشیم که گاهی وقت‌ها چه زود دیر می شود . امروز باید برای بحران فردا آمادگی لازم را کسب کرد . بحران آنقدر بزرگ است که کاهش اثرات آن فقط از عهده یک سازمان و ارگان خاص برنمی‌آید بلکه یاری و همدلی تمام دستگاه­‌ها را می‌‌طلبد .

در پایان یادآور می‌شوم که روز مهندسی روزی است که باید با نگاهی ویژه به تخصص ، حرفه‌مندی را یادآور شد . روز مهندس را به تمام همکاران که در راستای ساخت و ساز پایدار می­‌کوشند تبریک می‌گویم .
 

طاهره نصر - عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور و عضو هیأت علمی دانشگاه