مهندسی فرصتی برای بازنگری تخصص ، حرفه‌مندی و اخلاق حرفه‌ای
به طور کلی مسئولیت‌های اخلاقی مهندسان در بخش‌هایی از قبیل وظائف عمومی ، توجه به حقوق بهره‌برداران ، رعایت مسائل زیست‌محیطی ، تأمین کیفیت و رعایت استانداردها، توجه به اهداف ملّی و ماندگار ، عدم سوء‌استفاده از بیاطلاعی کارفرما در ارائه خدمات تخصصی ، توجه به اخلاقیات و ترجیح آن بر وجوه اقتصادی خدمات مهندسی و ... تقسیم بندی شده است .
۵ اسفندماه در تقویم ملی کشور به نام روز مهندسی نامگذاری شده است و امسال، آخرین روز مهندسی قرن حاضر را گرامی می‌داریم . این روزها بیش از هر چیز باید به مفهوم ارزشی مهندسی توجه داشت . مهندسی نه فقط کاربرد علوم و فنون برای توسعه ساختارها و نیز طراحی است، بلکه هدفی مهمتر یعنی درک رفتارهای ساختمان را تحت شرایط و موقعیت‌های ویژه و معین دنبال می‌کند . بنابراین به یقین مهندس علاوه بر اینکه با تمام جنبه‌های مرتبط با موضوع ساختمان و مسائل مالی و اقتصادی مرتبط است باید اخلاق حرفه‌ای را نیز مدنظر قرار داده و با اصول آن آشنایی داشته باشد . در بحث اخلاق حرفه‌ای چه مسأله‌ای مهمتر از توجه به چگونگی حفظ سلامتی و امنیت انسان و طبیعت حین طراحی می‌تواند مطرح باشد . بنابراین روز مهندسی روزی است که باید با نگاهی ویژه به تخصص ، حرفه‌مندی و اخلاق را یادآور شد .
بی شک کشور ما کشوری حادثه خیز است . زلزله ، سیل ، آتش سوزی ، طوفان و بحران‌هایی از این دست را می‌توان بحران‌هایی طبیعی دانست که بر کشور حادث می‌شود . اما آنچه واجد اهمیت است تاب‌آوری ساختمان و شهر است که بخشی از این تاب‌آوری ، به کیفیت ساخته دست مهندسان بر می‌گردد . کیفیت خدمات مهندسی و نظارت بر حسن اجرای آن دو مورد مهمی است که به خصوص در زمان بحران می‌توان تأثیر آن را شاهد بود . اجرای صحیح قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و مباحث مقررات ملّی ساختمان، کیفیت بهینه ساخت ، کیفیت مصالح و توجه به استاندارد در بکارگیری مصالح ، ساخت بنا توسط سازنده ذی‌صلاح ، توجه به مطالعات ژئوتکنیک برای ساخت ساختمان‌ها حتی ساختمان‌های مسکونی و توجه به مقاومت زمین و نوع خاک منطقه ، توجه به مباحث هیدرولوژی و مهار سیلاب‌ها در مطالعات جامع و مکان‌یابی در بحث‌های شهرسازی و ساخت و ساز شهری اصولی هستند که نه فقط به دلایل علمی بلکه به دلایل اخلاقی باید مدنظر باشد . چرا که تأثیر فراموشی در هر یک از موارد را در زمان بحران می توان شاهد بود .
به طور کلی مسئولیت‌های اخلاقی مهندسان در بخش‌هایی از قبیل وظائف عمومی ، توجه به حقوق بهره‌برداران ، رعایت مسائل زیست‌محیطی ، تأمین کیفیت و رعایت استانداردها ، توجه به اهداف ملّی و ماندگار ، عدم سوء‌استفاده از بیاطلاعی کارفرما در ارائه خدمات تخصصی ، توجه به اخلاقیات و ترجیح آن بر وجوه اقتصادی خدمات مهندسی و ... تقسیم بندی شده است .
در این میان مسئولیت در قبال جامعه مسأله‌ای بسیار مهم است . چرا که مهندسان در قبال حفاظت از سلامت و ایمنی جامعه وظیفه دارند . همچنین نکوداشت و مراعات اخلاق و التزام پایدار به اصول اخلاقی در حرفه مهندسی ، موضوعی بسیار مهم و قابل توجه است . زیرا مهندسان با توجه به اصول اخلاقی ، سلامت و اعتبار حرفه‌ای خود را در میان شهروندان و حرفه مندان تضمین می‌کنند . از سویی دیگر رعایت اصول اخلاقی در برابر محیط زیست نیز بسیار ضروری است که مهندس با التزام به آن ، علاوه بر احترام به محیط زیست و مدنظر قرار دادن اصول پایداری ، در پی تجلّی دادن کیفیت‌هایی است که به ایجاد محیط مناسبی برای زندگی انسان بینجامد . بنابراین مهندسی دارای جایگاه ارزشی است و توجه به حفظ شأن مهندسی مسئله‌ای است که باید بیشتر از قبل مدنظر سیاستگذاران قرار گیرد .
در عین حال، این روزها دو مسأله مهم از جایگاه سیاست‌گذاری در حال بررسی است . اول اصلاح قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و دوم بررسی شرح خدمات مهندسی یا به بیان بهتر شرح وظایف مهندسی. امید آنکه در مورد اول (اصلاح قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان) که در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است ، قانونگذاران به اخلاق حرفه‌ای در مهندسی و نیز به چگونگی ارتقای حرفه‌مندی در قانون نظام مهندسی تأکید بیشتر نمایند و مسئولیت خطیر مهندسی را مدنظر داشته باشند . همچنین مواردی از قبیل جایگاه ارزشی حرفه باید بیش از قبل در قانون مدنظر قرار گیرد که در این میان توجه به مؤلفه‌هایی از قبیل تعارض منافع در راستای ایجاد وحدت‌رویه و ساز و کار شفاف و عادلانه در فعالیت مهندسی و پیشگیری از بروز رانت و فساد در این خصوص و نیز در راستای توجه به انضباط مالی و شفاف سازی عملکردها ، حائز اهمیت است .
و در مورد دوم (بررسی شرح خدمات مهندسی) که توسط وزارت راه و شهرسازی و سازمان نظام مهندسی ساختمان در حال بررسی است ، خدمات یا وظایفی که مهندسان با راستی انجام می‌دهند مورد توجه بیشتر قرار بگیرد و اکنون که بعد از نزدیک به ۲۰ سال از ابلاغ شرح وظایف مهندسی می‌گذرد ، بتوان بیان دقیق‌تری از خدمات مهندسی ارائه کرد . بنابراین امید است مواردی از قبیل مسئولیت مهندسان در ارائه خدمات مهندسی (طراحی ، محاسبه ، نظارت و اجرا) ، شرایط اقلیمی و تجهیزات مورد نیاز ، بازرسی و نگهداری ساختمان ، خدمات آزمایشگاهی و ژئوتکنیک (که در حال حاضر نامشخص است) ، نظارت تمام وقت یا مقیم کارگاهی (که در حال حاضر مغفول مانده است) ، که در تدوین شرح خدمات مدنظر بوده است مورد توجه بیشتر قرار بگیرد .
باید توجه داشت مهندسی در هر حال ، حرفه‌ای ارزشمند است و در این راستا اعتمادسازی عمومی و ترویج حرفه‌مندی مهندسی در جامعه در اولویت قرار دارد. روز مهندس برای همه همکاران ، شایسته و گرامی باد .
طاهره نصر - عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور
