آیا رخداد زلزله‌های تهران و اطراف آن به فصول سرد و گرم وابستگی دارد ؟
زلزله تهران ، مهمترین چالش تهران در حیطه مخاطرات طبیعی است . وجود گسله‌های متعدد در حوزه شهری و اطراف تهران، معرف فعال بودن تکتونیکی منطقه است . ظهور گسله‌ها در آبرفت‌های جوان تهران ، معرف فعال بودن و جوان بودن گسله‌های گسترده شده در پهنه تهران است . ارزیابی نقشه‌های متعدد گسله‌های تهران و اطراف آن نشان می‌دهد که فقط داخل شهر تهران نزدیک به ۵۰ گسل اصلی ، متوسط و فرعی قرار دارد . در مجاورت محدوده شهری تهران نیز حدود ۱۶ گسله اصلی جانمائی شده است که جملگی اینها دلالت بر فعالیت لرزه‌ای مستمر و احتمال وقوع زمین‌لرزه را دارد ، در هر حال ، پدیداری این گسیختگی‌های گسلی ، بی‌تردید با وقوع زلزله‌های گاه سترگ تاریخی همراه بوده است .
از سال ۲۰۰۵ میلادی (بازه زمانی ۱۵ ساله) تا حال حاضر (پائیز ۱۳۹۹) ، بر اثر جنبائی و فعالیت گسله‌هائی که نقشه آنها در شکل ۱ نشان داده شده است ، بالغ بر ۱۰۳۹ زلزله با بزرگی ۲.۵ و بزرگتر از آن رخ داده است .
شکل ۱ - گسله‌های تهران و اطراف آن
نقشه زلزله‌های رخ‌داده در داخل مستطیلی با مرکزیت شهر تهران و به طول ۳۰۰ (در راستای شرقی – غربی) و عرض ۲۰۰ کیلومتر (در راستای شمالی – جنوبی) در شکل ۲ نشان داده شده است . از تعداد ۱۰۳۹ زلزله رخ داده ، تعداد ۳ زمین‌لرزه با بزرگی ۵ و بالاتر ، تعداد ۵ زلزله با بزرگی بین ۴.۵ تا ۵، تعداد ۲۶ زمین لرزه با بزرگی ۴-۴.۵ رخ داده است رخ داده است .
شکل ۲ - زلزله‌های رخ‌داده در بازه زمانی ۱۵ سال اخیر ۱۳۸۴-۱۳۹۹، در اطراف تهران(مستطیل ۳۰۰*۲۰۰ کیلومتری با مرکزیت تهران)
با بررسی رخداد زلزله‌هایی که در محدوده تهران و اطراف آن(مستطیل ۳۰۰*۲۰۰ کیلومتری) انجام شده به این سوال پاسخ داده می‌شود که آیا با شروع فصول سرد ، تعداد وقوع زلزله‌ها در اطراف تهران بیشتر می‌شود ؟ آیا تعداد وقوع زلزله‌ها رابطه معناداری با ماه‌های سال دارد ؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها در دو حالت موضوع بررسی شد . ۱- کل زلزله‌های اطراف تهران(تا فاصله ۱۵۰ کیلومتری از شرق و غرب و ۱۰۰ کیلومتر از شمال و جنوب تهران) و ۲- زلزله‌هایی با حذف پس‌لرزه‌ها که با توجه به توسعه نسبتا مناسب شبکه لرز‌نگاری نسبت به سال‌های قبل‌تر ، بازه زمانی بررسی ۱۵ سال گذشته در نظر گرفته شد .
در همین بازه زمانی و برای محدوده مستطیل شکلی به ابعاد ۳۰۰ کیلومتر در امتداد شرق-غرب و ۲۰۰ کیلومتر در امتداد شمال-جنوب و با مرکزیت شهر تهران ، تعداد زلزله‌های بالای ۲.۵ برابر ۱۰۳۹ زلزله است . با توجه به اینکه پس از زلزله‌های متوسط و یا بزرگ ، احتمال رخداد پس‌لرزه‌های متعدد وجود دارد و این تجمع زمانی و مکانی متراکم پس‌لرزه‌ها ممکن است این تصور نادرست را ایجاد کند که در یک ماه بخصوص زلزله‌های زیادی رخ می‌دهند ، بنابراین در این بررسی ، بر روی داده‌های زلزله‌ها که پس‌لرزه‌های آنها حذف شده بودند نیز ارزیابی انجام شد و هر دو حالت با هم مقایسه شدند . توزیع زمین‌لرزه‌ها با حذف پسلرزه ها به عدد ۷۰۰ تقلیل پیدا کرد . از این تعداد زلزله ۳ زلزله با بزرگی ۵ و بزرگتر، ۵ زلزله با بزرگی ۴.۵ تا ۵ و ۲۲ زلزله با بزرگی ۴ تا ۴.۵ است .
حالت اول : کل زلزله‌ها بدون حذف پس‌لرزه‌ها
بر اساس ماه‌های سال و فصول ۴ گانه تعداد رخدادهای لرزه‌ای(۱۰۳۹ زمین‌لرزه) تفکیک شد و در نمودارهای شکل ۴ نشان داده شد . در این نمودارها تعداد زلزله ها بازای ماه های سال و همچنین فصل های مختلف سال نشان داده شده است . واضح است که اختلاف معنی داری بین ماه ها و فصول مختلف سال و تعداد وقوع زلزله ها نیست .
شکل ۴ - تعداد وقوع زلزله های اطراف تهران بازای ماه و فصول مختلف سال در طی دوره ۱۵ ساله
حالت دوم : کل زلزله‌ها با حذف پس‌لرزه‌ها
در شکل ۵ با حذف پسلرزه ها مجددا سعی گردید شد تا ارتباط بین ماه ها و فصل های سال با تعداد رخداد های لرزه ای نشان داده شود . شکل ۵ نیز رابطه معنی داری که معرف افزایش تعداد وقوع زلزله ها در فصول سرد سال (پائیز و زمستان) باشدرا نشان نمی دهد .
زلزله های مورد استفاده در این تحقیق جملگی از سایت مرکز لرزه نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران برگرفته شده است و برای دوره زمانی ۱۵ ساله ملاک و معیار قضاوت دقیقی مبنی بر عدم وابستگی رخداد زلزله ها به ماه و سردی هوا و حتی شب و روز را ارائه می‌دهد .
در این تحقیق بصورت آماری و با توجه به بازه زمانی رخداد زلزله و پراکندگی آنها در طی ماه‌ها و فصل‌های سال ، نشان داده شد ، این تصور که با شروع هوای سرد رخداد زلزله ها در تهران و اطراف آن زیاد یا کم می‌شود ، بهیچوجه درست نیست و امید است که این تحقیق یکبار برای همیشه بر روی این تصور غلط افزایش رخداد زلزله در نیمه دوم سال که هوا سرد می شود، خط بطلان بکشد .
شکل۵- تعداد وقوع زلزله‌های اطراف تهران به ازای ماه و فصول مختلف سال در طی دوره ۱۵ ساله با حذف پس‌لرزه‌ها
دکتر علی بیت‌اللهی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه ، مسکن و شهرسازی
